Id‑Dar tal‑Providenza tinsab imħassba ferm dwar il‑proposta, li f’Malta jiddaħħal is‑suwiċidju assistit imsejjaħ ewtanasja volontarja assistita għax din iġġib fix‑xejn, b’mod sottili d‑dinjità umana. Il‑proposta ta’ ewtanasja volontarja assisstita, tattakka l‑qalba tas‑soċjetà li bħala dmir ewlieni għandha tiddefendi l‑ħajja ta’ kulħadd u timmina l‑prinċipju tal‑inklużjoni u s‑solidarjetà speċjalment fir‑rigward ta’ persuni li jgħixu b’kuraġġ ir‑realtà ta’ ħajja b’diżabilità u persuni oħra f’sitwazzjonjiet ta’ vulnerabbiltà.
Qegħdin nieħdu din il‑pożizzjoni msejsa fuq il‑prinċipji tad‑dinjità tal‑bniedem, li ħadd ma għandu jiġi diskriminat, kif ukoll li kulħadd għandu d‑dritt għall‑protezzjoni tal‑ħajja. Dawn il‑prinċipji huma minquxa fil‑Kostituzzjoni ta’ Malta, fil‑Konvenzjoni tan‑Nazzjonijiet Uniti dwar id‑Drittijiet tal‑Persuni b’Diżabilità (CRPD), fid‑Dikjarazzjoni Universali tad‑Drittijiet tal‑Bniedem, fiċ‑Charter tal‑Liġijiet Ewropej u fid‑Direttivi ta’ Assoċjazzjonijiet Mediċi. Dawn id‑dokumenti ma jagħtu l‑ebda dritt li persuna ttemm ħajjitha jew il‑ħajja ta’ ħaddieħor. Id‑dritt għall‑ħajja huwa inaljenabbli.
Id‑Dar tal‑Providenza temmen li kull persuna għandha d‑dritt li tgħix ħajjitha bid‑dinjità kollha possibbli sal‑aħħar, sat‑tmiem naturali tal-ħajja. Id‑diżabiltà qatt ma tista’ tkun ċertifikat ta’ nuqqas ta’ dinjità! Id‑dipendenza ma tfissirx nuqqas ta’ dinjità.
Id‑dokument għall‑konsultazzjoni b’mod sottili qed jagħmel użu ħażin tal‑kunċett tad‑dinjità umana biex tiġi ġġustifikata azzjoni kontra l‑ħajja nnfisha. Din il‑konfużjoni, qed tidher b’mod ċar fid‑diskussjonijiet dwar l‑ewtanasja assistita. Qed nisimgħu ħafna kliem bħal “Mewt b’dinjità.” Għaldaqstant, nemmnu li huwa essenzjali li naffermaw li t‑tbatija ma tnaqqasx id‑dinjità tal‑marid. Għall‑kuntrarju, it‑tbatija tista’ ssir opportunità biex jissaħħu r‑rabtiet ta’ appartenenza reċiproka u biex wieħed isir aktar konxju li kull persuna hija prezzjuża għall‑umanità kollha.
Nemmnu li d‑dinjità tal‑persuna f’qagħda kritika jew terminali titlob sforzi adegwati u neċessarji minn kulħadd biex tittaffa t‑tbatija permezz ta’ kura paljattiva tal‑ogħla kwalità u billi tiġi evitata kull forma sproporzjonata ta’ kura jew interventi terapewtiċi. Dawn l‑isforzi jikkorrispondu mad‑dmir li nifhmu l‑bżonnijiet tal marid: il‑bżonn tas‑sapport, is‑serħan mill‑uġigħ u l‑bżonnijiet emozzjonali, affettivi u spiritwali.
Għaldaqstant huwa tajjeb ħafna li l‑Gvern Malti fl‑24 ta’ April ta’ din is‑sena, nieda strateġija Nazzjonali għall‑kura paljattiva, għall‑għaxar snin li ġejjin, b’aċċenn fuq id‑dinjita tal‑bniedem, anke meta l‑persuna tkun qrib il‑mewt. Din l‑istrateġija, għall‑kuntrarju tad‑dokument, Konsultazzjoni Pubblika dwar l‑Ewtanasja Volontarja Assistita, m’għandhiex abbozz ta’ liġi li qed jiġi propost. Dan jista’ jfisser li d‑dritt għall‑aċċess għas‑suwiċidju assistit ikun aktar b’saħħtu mid‑dritt għall‑kura paljattiva. Ma’ dan, hemm ukoll ir‑riskju li s‑suwiċidju assistit isir is‑soluzzjoni awtomatika għax ikun mifhum b’mod żbaljat bħala att “ta’ ħniena” kemm għall‑persuna kkonċernata, kif ukoll għall‑familjari tagħha.
Għaldaqstant nixtiequ ninnuttaw dan li ġej:
- Kull fejn daħal is‑suwiċidju assistit, seħħet bidla fil‑kultura fejn dawk “b’saħħithom” huma stmati aktar.
L‑introduzzjoni tas‑suwiċidju assistit tibdel il‑mod ta’ kif in‑nies jirrelataw ma’ dawk li qed imutu u ma’ dawk li jgħixu b’kundizzjonijiet li jillimitaw il‑ħajja. Jekk din il‑proposta ssir liġi, din se twassal għal bidla fil‑kultura billi tippromwovi attitudnijiet negattivi lejn dawk li għandhom bżonn kura u assistenza medika. Hemm riskju li liġi bħal din toħloq kultura fejn mal‑medda taż‑żmien, dawk il‑persuni li li jkunu f’sitwazzjoni ta’ vulnerabilità, jiġu mistennija “jmutu”, minflok jibqgħu jiddependu fuq is‑servizzi ta’ sapport u ta’ kura.
Id‑dokument ma jqisx il‑bidliet kulturali li tħalli liġi bħal din, u ma jipprovdix edukazzjoni lill‑pubbliku dwar l‑importanza fundamentali tad‑dinjità tal‑bniedem, jiġifieri li dawk li qed imutu u dawk li għandhom kundizzjonijiet li jillimitaw il‑ħajja tagħhom għandhom id‑dritt għall‑appoġġ u l‑kura medika l‑ewwel u qabel kollox.
Jekk din il‑proposta ssir liġi, se jkun hemm ir‑riskju li toħloq popolazzjoni maqsuma fi tnejn. Ikun hemm dawk li l‑ħajja tagħhom titqies bħala waħda li ta’ min jgħixha, u għalihom hemm politika ta’ prevenzjoni għas‑suwiċidju u mbagħad ikunu hemm dawk li l‑ħajja tagħhom ma titqiesx bħala waħda li ta’ min jgħixha, u għalihom ikun hemm leġiżlazzjoni biex tgħinhom imutu.
- L‑Awtonomija Radikali Tiskarta l‑Bniedem Vulnerabbli
Fid‑dibattitu dwar is‑suwiċidju assistit f’Malta, xi wħud qed jenfasizzaw l‑awtonomija personali, u jpinġu stampa ta’ ħajja li aħjar tmut milli tgħix b’dipendenza u bi bżonn ta’ kura personali jew jekk tkun muġugħ.
Dan il‑kunċett tal‑awtonomija bħala indipendenza fiżika jimmina, jattakka u qed iweġġa’ lil ħafna nies fosthom persuni b’diżabilità. Din hija insensittiva lejn dawk li jeħtieġu sapport biex jieklu, jieħdu n‑nifs, jiċċaqalqu, jew dawk li għandhom nuqqas ta’ awtonomija.
Il‑kunċett tal‑awtonomija jista’ jagħti x’wieħed jifhem li, hemm persuni li l‑valur ta’ ħajjithom huwa ta’ kwalità inqas. Dan l‑inkwadrament ma huwiex etikament newtrali, iżda jirrifletti viżjoni ta’ dinja li tagħti valur lill‑persuni skont ma huma kapaċi jagħmlu, viżjoni li tistigmatizza l‑interdipendenza u titfa’ d‑diżabilità bħala destin agħar mill‑mewt (Kafer, 2013; Kittay, 1999).
Min jgħix b’diżabilità ma jagħżilx li jgħix hekk, iżda bil‑kuraġġ u bis‑sapport jista’ jgħix ħajja dinjituża. Min qed isegwi l‑programmi ta’ diskussjoni lokali f’pajjiżna, jinnota li d‑diskussjoni dwar is‑suwiċidju assistit titlaq mill‑assigurazzjoni falza li din ma tapplikax għall‑persuni b’diżabilità, iżda f’kull diskussjoni, tissemma’ l‑awtonomija bħala raġuni. Din tweġġa’ u tpoġġi f’dawl negattiv lil dawk li jgħixu dipendenti għall‑bżonnijiet bażiċi tagħhom.
Id‑dokument għall‑konsultazzjoni jsemmi “persuni vulnerabbli” iżda fil-fatt kull persuna li qiegħda f’fażi terminali tal‑ħajja, hija vulnerabbli. L‑istess jgħodd għall‑persuni b’diżabiltajiet serji jew kundizzjonijiet mediċi kroniċi u gravi. Dawn huma vulnerabbli f’dinja li xxekkel, speċjalment f’sistema neoliberali li tivvaluta lill‑bniedem skont kemm jista’ jikkontribwixxi ekonomikament, minflok ma tapprezza d‑dinjità intrinsika ta’ kull persuna umana. Il‑verità hija sempliċi: ħafna nies ma jridux imutu jixtiequ biss li tieqaf it‑tbatija.
- Tippromowvi l‑kultura tal‑iskart, fejn il‑bniedem narawh bħala piż
Wieħed mill‑aktar messaġġi soċjali qawwija u perikolużi huwa: “Nippreferi mmut milli nkun ta’ piż.” Din il‑biża’ twassal għal ħafna talbiet għas‑suwiċidju assistit u l‑ewtanasja. Din mhijiex espressjoni ta’ libertà, iżda ħafna drabi hija sintomu ta’ soċjetà li għamlet l‑interdipendenza xi ħaġa tal‑mistħija.
“Il‑lingwaġġ ta’ “piż” huwa qarrieqi. Meta n‑nies jiddikjaraw, “Nippreferi mmut milli nkun piż,” dan ma jirriflettix għażla personali li mhix influwenzata, iżda valuri internalizzati ta’ soċjetà, li jnaqqsu l‑valur tal‑kura u jpinġu d‑dipendenza fuq ħaddieħor bħala xi ħaġa tal‑mistħija. Għal ħafna persuni b’diżabilità, din mhijiex tħassib astratt, iżda hija realtà li jgħixu kontinwament u li tpoġġi f’periklu s‑sigurtà tagħhom u ddgħajjef drittijiethom” (Campbell, 2021).
Il‑Barunessa Jane Campbell, membru b’diżabilità tal‑House of Lords fir‑Renju Unit, esprimiet din it‑tensjoni waqt dibattitu parlamentari meta qalet: “Jien niddependi fuq kura ta’ 24 siegħa… imma m’iniex priġuniera. Ngħix u nħobb. L‑awtonomija tiegħi hija konkreta, minkejja l‑bżonnijiet tiegħi, imma flimkien magħhom” (Campbell, 2014).
- Twassal għall‑bidla perikoluża fl‑etika medika
Meta t‑tabib isir strument tal‑mewt, minflok gwardjan tal‑ħajja, id‑dinjità tal‑professjoni medika tiġi mminata. Nafu bi stejjer ta’ meta tobba ddeċidew li ma jsalvawx persuna b’diżabilità fuq il‑bażi ta’ preġudizzji personali dwar “il‑kwalità tal‑ħajja” tagħhom. Dawn il‑ġudizzji jistgħu jsiru “normali” f’kultura li tippermetti l‑mewt bħala soluzzjoni.
- “Id‑dritt għall‑mewt” jista’ jwassal “għall‑obbligu li tmut.”
Il‑Liġijiet tas‑suwiċidju assistit u l‑ewtanasja jistgħu jwasslu biex “id‑dritt għall‑mewt” isir “l‑obbligu li tmut.” Is‑soċjetà tibda tara l‑mewt, mhux bħala għażla personali, iżda bħala l‑għażla preferuta mis‑soċjetà stess għal min huwa meqjus bħala “piż”.
Ħafna drabi dawn id‑deċiżjonijiet isiru f’kuntest soċjali ta’ nuqqas ta’ appoġġ u ta’ ħafna preġudizzji. Diversi attivisti kontra l‑ewtanasja, fil‑perjodu meta riedu jmutu, kieku kien hemm ewtanasja legali, kienu japplikaw għaliha u ma kienx ikollhom l‑opportunità li li jerġgħu jiskopru t‑tama u l‑valur tagħhom bħala persuni.
- Il‑Garanziji ta’ Salvagwardja huma foloz
Id‑Dokument dwar l‑Ewtanasja Assistita, ipoġġi ħafna salwagwardji stretti, iżda hu fatt magħruf li f’kull pajjiż fejn daħlet l‑ewtanasja, is‑salvagwardji “stretti” ma tantx damu fis‑seħħ. Il‑parametri jkomplu dejjem jitwessgħu. Hekk sar fil‑Belġju, fil‑Lussemburgu, fl‑Olanda u fil‑Kanada. Fil‑Kanada, pereżempju, illum jistgħu japplikaw għas‑suwiċidju assistit nies li għandhom diżabilità jew kundizzjoni mentali. Dan jiġi offrut bħala alternattiva flok kura. lllum insibu wkoll mhux biss suwiċidju assistit volontarju ta’ adulti imma wkoll l‑ewtanasja tat‑tfal. Fl‑Olanda nsibu l‑Groningen Protocol li jintuża sabiex jinqatlu tfal li jitwieldu b’diżabilità, u li l‑ġenituri tagħhom jagħżlu jitterminawlhom ħajjithom.
- Kwistjoni umanitarja u mhux biss kwistjoni reliġjuża
L‑oġġezzjoni għall‑ewtanasja assistita hija mhux biss kwistjoni reliġjuża. F’ħafna pajjiżi, din l‑oppożizzjoni ġiet minn organizzazzjonijiet ta’ persuni b’diżabilità u minn dawk li jipprovdu kura paljattiva, li spiss jisħqu li mhumiex nies reliġjużi u li l‑oġġezzjonijiet tagħhom huma bbażati fuq argumenti favur id‑drittijiet ta’ dawk li l‑kwalità tal‑ħajja tagħhom ħafna drabi tkun meqjusa b’mod negattiv.
- Il‑Perjodu ta’ Konsultazzjoni huwa qasir wisq
Il‑fatt li din il‑konsultazzjoni pubblika se ddum tmien ġimgħat biss ma nħossuhx li huwa biżżejjed għal suġġett daqshekk delikat u sensittiv. Dan ma jagħtix biżżejjed spazju għal:
- Parteċipazzjoni serja minn organizzazzjonijiet li jirrappreżentaw persuni b’diżabilità u l‑familjari tagħhom.
- Kontribut u analiżi minn esperti mediċi u legali,
- Parteċipazzjoni wiesgħa tal‑pubbliku f’diskussjoni matura u infurmata.
Konklużjoni:
L‑argument tal‑awtonomija għas‑suwiċidju assistit spiss jiġi mpinġi bħala t‑trijonf tal‑libertà individwali. Iżda meta nħarsu aktar mill‑qrib, naraw li din l‑awtonomija hija waħda li teskludi l‑persuni b’diżabilità. Issa aħna, bħala soċjetà, lesti ngħidu lil dawk li jiddependu fuq l‑oħrajn għall‑kura huma inqas umani, inqas ħielsa, jew jistħoqqilhom inqas protezzjoni?
Jekk l‑awtonomija verament hi valur universali, allura trid tinkludi dawk li ħajjithom hija msejsa mill‑interdipendenza, inklużi persuni li jgħixu b’diżabilità, morda fi stadji terminali, u l‑anzjani.
Id‑dover tagħna hu li noffru appoġġ, kura, u solidarjetà lil kull persuna li tgħix f’sitwazzjoni ta’ vulnerabilità u lill‑familjari tagħhom u mhux li noffru l‑mewt bħala soluzzjoni.
Id‑Dar tal‑Providenza hija assolutament kontra s‑suwiċidju assistit u l‑ewtanasja. Hemm triq aħjar. Ma għandniex bżonn is‑suwiċidju assistit sabiex niksbu d‑dinjità.
Għandna bżonn:
- Investiment aktar f’kura paljattiva ħolistika ta’ kwalità, u kura speċjalizzata fl‑aħħar tal‑ħajja
- Aktar investiment f’servizzi ta’ appoġġ lil persuni b’diżabilità u l‑familji tagħhom,
- Aktar investiment u aċċess għal servizzi ta’ saħħa mentali,
- Messaġġi soċjali ċari li jippromovu l‑valur ta’ kull ħajja u li jenfasizzaw li kull ħajja hija denja li tingħix.
Malta għandha tibqa’ pajjiż ta’ li jwennes lid-dgħajjef u jseddaq lill-vulnerabbli, pajjiż li ma tilifx it‑tama.
Referenzi;
* Campbell, J. (2014). *House of Lords debate on the Assisted Dying Bill*. UK Parliament, Hansard.
* Campbell, J. (2021). *I don’t want the ‘right to die’. I want the right to live with dignity*. *The Guardian*.
* Kafer, A. (2013). *Feminist, Queer, Crip*. Indiana University Press.
* Kittay, E. F. (1999). *Love’s Labor: Essays on Women, Equality, and Dependency*. Routledge.
